Osobowość paranoiczna

Zmagając się z lękami, które nas spotykają, zdarza się, że słyszymy „Masz paranoję”. W przeważającej części przypadków jest to zwykły slogan. Ponosi nas fantazja połączona z poczuciem lęku. To rodzi niepokój i poczucie zagrożenia. Jednak wśród kilku procent z nas jest to coś więcej niż tylko nasza wyobraźnia. Jak rozpoznać osobowość paranoiczną, czym tak naprawdę się charakteryzuje?

Nie ufaj nikomu

Ludzie z osobowością paranoiczną nie są skłonni ufać obcym i spostrzegają źródło swoich cierpień, jako zewnętrzne. Każdą interakcję monitorują z dużą ostrożnością, szykując się na atak lub zagrożenie. Są nadmierni podejrzliwi. Wymaga to stałej czujności i kontroli, jest niewiele przestrzeni na swobodę. Doszukują się niezamierzonych znaczeń w łagodnych uwagach czy działaniach. Co więcej przez swoją ciągłą nieufność i stałe doszukiwanie się drugiego dna – nieświadomie prowokują osoby ze swojego otoczenia. Taka prowokacja kończy się np. zniechęceniem i odrzuceniem, czego paradoksalnie chcieliby uniknąć. Osobom z osobowością paranoiczną trudno jest wybaczać, wręcz przeciwnie: rozpamiętują „wyrządzone krzywdy” twardo trzymając się własnych praw.  W ten sposób przez błędne odczytywanie neutralnych zdarzeń budują fałszywy obraz rzeczywistości. Od ludzi spodziewają się złych zamiarów. „Węsząc spisek” napędzają swój lęk oraz wrogość, a nawet pogardę w stosunku do otoczenia. Dodatkowo przekonanie o nieomylności i wyjątkowości oraz niska samokrytyka, nie pomagają w rozwiązywaniu konfliktów. Osoby z osobowością paranoiczną mają tendencje do „wybielania” swojego negatywnego zachowania. Ich zdaniem postępują słusznie, podczas gdy inni są nieuczciwi i wrogo nastawieni. Stawianie siebie ponad innych może powodować kolejne starcia i wzmagającą się agresję. Upór i zamknięcie się w sobie w obawie przed zagrożeniem czy urojonymi atakami, powodują poczucie wyobcowania. Niechętnie dzielą się informacjami na swój temat. Sztywno trzymają się własnych sądów i przekonań.

Skąd wróg?

Przyczyny występowania zaburzeń osobowości zawsze są złożone. Składają się na nie czynniki wewnętrzne (biologicznie uwarunkowane takie jak temperament czy pobudliwość układu nerwowego) oraz zewnętrzne, czyli środowiskowe - dziecko wzrasta w błędnym przekonaniu, że nikomu nie wolno ufać, świat jest wrogi i zły, a ludzie zdolni tylko do wykorzystywania. 

Pokonać odrzucenie

Zmienić wewnętrzne przekonania u człowieka dorosłego jest trudno, natomiast w przypadku osobowości paranoicznej bywa to jeszcze trudniejsze zadanie.  Osoby z osobowością paranoiczną zgłaszają się na psychoterapię, gdy doświadczają dojmującego cierpienia lub objawów trudnych do wytrzymania. Bywa tak, że rodzina mobilizuje pacjenta do sięgnięcia po pomoc. Zaburzenia osobowości wymagają długotrwałej terapii oraz odpowiedniego podejścia do pacjenta. Leczenie nie jest proste z kilku powodów. Utrudnieniem jest tutaj specyfika pacjenta, który jest nastawiony na samowystarczalność i w swoim przekonaniu jest raczej nieomylny. Kolejną przeszkodą jest nieufność spotęgowana do tego stopnia, że każda najmniejsza zmiana powoduje lęk i wycofanie. Osobowość paranoiczna jest bardzo złożona, przez co potrzebne jest odpowiednie rozpoznanie i długotrwałe ukierunkowane leczenie. Praca z terapeutą i - jeśli to konieczne - z psychiatrą może spowodować pozytywne zmiany w funkcjonowaniu.

 

Źródła:
Cierpiałkowska L., 2009, Psychopatologia
McWilliams N., 2016, Diagnoza Psychoanalityczna
Morrison J., 2016, DSM-5 Bez Tajemnic

Copyright © Uważna Pracownia Terapii - Poznań